ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ, ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΑ

Ιστορικά στοιχεία

Το μπρόκολο, τα λαχανάκι Βρυξελών, το λάχανο και το κουνουπίδι αποτελούν τα πιο κοινά, καλλιεργούμενα σταυρανθή λαχανικά. Όλα αυτά τα είδη φυτών ανήκουν στην οικογένεια Brassicaceae. Το είδος Brassica oleracea είναι το είδος από το οποίο προήλθαν όλα τα υπόλοιπα σταυρανθή λαχανικά. Είναι ενδημικό στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Ένα φυτό που ομοίαζε με το λάχανο καλλιεργούταν στους κήπους ακόμα και κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στην Ευρώπη, το λάχανο που καλλιεργούσαν στους κήπους, αποτελούσε μία από τις σημαντικότερες πηγές τροφής κατά το Μεσαίωνα. Μετά από μία μακρά περίοδο βελτίωσης του συγκεκριμένου λαχανικού, το είδος Brassica oleracea διαχωρίστηκε σε διάφορα υποείδη τα οποία είναι:

• B. oleracea subsp. capitata subgroup alba: λάχανο, με το κεφάλι να σχηματίζεται λόγω αλληλοκάλυψης των φύλλων τα οποία εξωτερικά είναι πράσινα-λαχανή ενώ εσωτερικά λευκά
• B. oleracea subsp. capitata subgroup rubra: κόκκινο λάχανο, εξωτερικά κόκκινο εσωτερικά λευκό
• B. oleracea subsp. capitata subgroup sabauda: με φύλλα πράσινα τα οποία μοιάζουν σαν «τσαλακωμένα
• B. oleracea subsp. botrytis subgroup cauliflora: κουνουπίδι, ένα συμπαγές κεφάλι από άνθη, σε γενικές γραμμές λευκό, μπορεί να είναι και ελαφρύ μωβ
• B. oleracea subsp. botrytis subgroup cymosa: μπρόκολο, όχι τόσο συμπαγές όσο το κουνουπίδι, πρασινωπό στο χρώμα
• B. oleracea subsp. gemmifera: λαχανάκι Βρυξξελών, μικροσκοπικά πράσινα κεφάλια τα οποία βγαίνουν από τις μασχάλες των φύλλων

Βιολογικός κύκλος και βιολογία

Το λάχανο και το λαχανάκι Βρυξελών έχουν ένα βιολογικό κύκλο ο οποίος διαρκεί δύο χρόνια, όπου τον πρώτο χρόνο σχηματίζονται τα φύλλα τα οποία είναι και το βρώσιμο μέρος του φυτού, ενώ το δεύτερο χρόνο και μετά από περιόδους παρατεταμένου κρύου σχηματίζεται το ανθικό στέλεχος με τα άνθη. Από την άλλη μεριά το μπρόκολο και το κουνουπίδι έχουν βιολογικό κύκλο που διαρκεί ένα χρόνο και οι απαιτήσεις τους σε ψύχος ώστε να σχηματιστεί το κεφάλι είναι λιγότερες,

Τα φύλλα όλων των σταυρανθών λαχανικών καλύπτονται από μία στρώση που θυμίζει κερί και απωθεί το νερό, το οποίο θα πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την επιλογή ενός φυτοπροστατευτικού προϊόντος που θα ψεκαστεί πάνω στις επιφάνειες των φύλλων. Τα βρώσιμα μέρη των φυτών είναι τα φύλλα (λάχανο, λαχανάκι Βρυξελών) και οι ταξιανθίες (μπρόκολο, κουνουπίδι). Από θρεπτικής άποψης, τα είδη αυτά είναι πολύ πλούσια σε βιταμίνες, μέταλλα και πρωτεΐνες, ενώ έχουν μικρή περιεκτικότητα σε λιπαρά. Τα φυτά αυτά παράγουν μία ένωση (glucosinate) η οποία δίνει τη χαρακτηριστική γεύση και οσμή.

Όλα τα σταυρανθή λαχανικά αναπτύσσονται καλύτερα σε χαμηλές θερμοκρασίες. Είναι σχετικά ανθεκτικά σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, ακόμα και σε περιόδους παγετών. Από την άλλη μεριά, είναι ευαίσθητα στις υψηλές θερμοκρασίες και αν κάποιος επιλέξει να καλλιεργήσει κάποιο σταυρανθές σε περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες θα πρέπει να επιλέξει κάποια ποικιλία πιο ανθεκτική σε αυτές.

Ποικιλίες

Υπάρχει ένα μεγάλο εύρος ποικιλιών, από πρώιμες ποκιλίες που οκοκληρώνουν το βιολογικό τους κύκλο σε 80 με 90 ημέρες, έως και όψιμες όπου για να ολοκληρώσουν το βιολογικό τους κύκλο χρειάζονται πάνω από 150 ημέρες. Οι ποικιλίες που θα καλλιεργηθούν επιλ΄εγονται και με βάση το σχήμα του βρώσιμου τμήματος του φυτού. Για παράδειγμα το λάχανο έχει τη μεγαλύτερη ποικιλομορφία, με το κεφάλι να είναι σφαιρικό ή πεπλατυσμένο, μυτερά, συνεκτικά ή με πιομαλακά φύλλα, μικρά ή μεγάλα. Το χρώμα της κεφαλής επίσης παρουσιάζει ποικιλομορφία. Για παράδειγμα το κουνουπίδι, εκτός από το πιο κοινό λευκό χρώμα μπορεί να είναι ελαφρώς πράσινο ή βιολετί ενώ το μπρόκολο μπορεί να είναι πράσινο ή βιολετί. Ειδικά κάποιες ποικιλίες σταυρανθών, λόγω του χρώματός τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως καλλωπιστικά.