POMIDOR - GRZYBY

ZARAZA ZIEMNIAKA NA POMIDORZE

Patogen: Phytophthora infestans

Zakres żywicieli: Na poważne infekcje narażone są pomidory i ziemniaki.

Znaczenie: Zaraza ziemniaka na pomidorze jest wysoce destrukcyjną chorobą pomidora, atakującą zarówno liście, jak i owoce. Gdy panuje zimna i deszczowa pogoda, patogen rozprzestrzenia się bardzo szybko. Występuje we wszystkich krajach Europy oraz w strefie klimatów tropikalnych i subtropikalnych, gdzie pomidory uprawiane sa na większych wysokościach.
W sprzyjających patogenowi warunkach liście szybko obumierają bez wcześniejszego żółknięcia.

Rysunek 33. Phytophthora infestans

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Objawy: Liście rośliny zaatakowanej przez zarazę ziemniaka na pomidorze zazwyczaj brązowieją i obumierają. Owoce również brązowieją, a ponadto pojawia się na nich sucha zgnilizna. Pierwsze objawy pokazują się zwykle na wierzchołkach i krawędziach liści, na których tworzą się nieokreślone, nasiąknięte wodą, a wręcz pokryte kroplami wody zmiany. W miarę rozwoju infekcji liście bardzo szybko obumierają, zwykle nie zdążą nawet zżółknąć. Do obumarcia rośliny dochodzi zwykle w ciągu kilku dni. W godzinach porannych lub po długich okresach wilgotnych sporangiofory mogą tworzyć białą warstwę na spodniej stronie liści oraz na pograniczu obszarów zdrowych i nekrotycznych.

Rysunek 34. Phytophthora infestans

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Choroba zaatakować może również pędy i ogonki liściowe, na których objawia się w postaci ciemnobrązowych plam. Na zainfekowanych owocach ukazują się ciemnooliwkowe plamy, które mogą pokryć całą powierzchnię jagody. Na początku plamy te sa suche w dotyku. Gdy dochodzi do nadkażenia spowodowanego przez inne mikroorganizmy, może pojawić się mokra zgnilizna. Gdy pogoda jest zimna i wilgotna, zwykle pod koniec lata, owoce może również pokryć biała warstwa sporangioforów.

Objawy zarazy ziemniaka na pomidorze można pomylić z symptomami wywoływanymi przez Alternaria. Główna różnica polega na tym, że Alternalia powodują tworzenie się ciemniejszych, zwykle mniejszych i, co najważniejsze, pokrytych koncentrycznymi pierścieniami plam. W porównaniu do zarazy ziemniaka na pomidorze Alternalia preferują cieplejsze i suchsze warunki pogodowe.

Rysunek 35. Phytophthora infestans

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Owoc zainfekowany przez zarazę ziemniaka na pomidorze. Miąższ pozostaje raczej jędrny jeśli owoc skażony jest jedynie przez Phytophthora infestans; jeśli jednak dochodzi do nadkażenia może pojawić się miękka zgnilizna. Jeśli panują wilgotne i zimne warunki pogodowe, rozwinąć się może biały, grzybiczy nalot.

Rysunek 36. Phytophthora infestans

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Wnętrze owocu pomidora porażonego zarazą ziemniaka na pomidorze. Widoczna sucha zgnilizna i biały nalot grzybiczy.

Rysunek 37. Phytophthora infestans

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Cykl choroby: Jedynym źródłem infekcji są prawdopodobnie zimujące w bulwach i innych cześciach ziemniaka oospory grzyba. Nie we wszystkich krajach europejskich potwierdzono, że grzyb zimuje w postaci oospor w resztkach roślinnych pomidora. Ze stanowisk, na których uprawiane są ziemniaki i z roślin samosiewnych, zarodniki przenoszone są na rośliny pomidora przez wiatr. Sporangia tworzą się przy wysokiej wilgotności (90-100%), gdy temperatura wynosi 3-26°C. Do infekcji tkanek dochodzi tylko w obecności wody, przez wierzchnią lub spodnią stronę liści. Zoospory uwalniane ze sporangiów kiełkują najszybciej w temperaturze 12-15°C, ale ich dalszy rozwój wymaga temperatur powyżej 20°C. Dlatego chłodne noce w połączeniu z ciepłymi dniami są idealne dla rozwoju zarazy. Jeśli wilgotność nie jest wystarczająco wysoka, sporangia zachowują się jak konidia, tj. wyrasta z nich pojedyncza strzępka infekcyjna. Temperatury powyżej 30°C są niekorzystne dla grzyba.

Zwalczanie: Ochronę przeciwko grzybowi zapewniają skuteczne fungicydy, ale inne metody również mogą być pomocne.

Praktyki uprawowe:

Unikanie stanowisk w miejscach wilgotnych (w niedostępnych dolinach, w pobliżu lasów i zbiorników wodnych); szczególnie ważne jest, aby utrzymującą się na roślinach w godzinach porannych rosę wysuszyło światło słoneczne, dlatego należy wybierać stanowiska nasłonecznione.
Część naziemna rośliny musi znajdować się w pozycji pionowej. Między roślinami należy zachować odpowiednie odstępy, aby powietrze mogło swobodnie przepływać.
W miarę możliwości należy zrezygnować ze zraszania.
Nie należy umieszczać uprawy pomidorów w pobliżu uprawy ziemniaków.
Usuwanie i niszczenie zainfekowanych roślin.
Odmiany: chociaż liście niektórych odmian są częściowo odporne, to wciąż może dojść do zainfekowania owoców.
Należy skonsultować się ze sprzedawcą nasion.
Zwalczanie chemiczne (nowe fungicydy systemiczne, no. Azol oraz środki ochrony roślin zawierające siarkę)

ALTERNARIOZA POMIDORA

Patogen: Alternaria solani

Zakres żywicieli: Ziemniak i pomidor.

Znaczenie: Alternarioza występuje wszędzie tam, gdzie uprawiane są pomidory, ale poważne szkody wyrządza tylko w kilku regionach.

Objawy: We wczesnym stadium alternariozy na plamach widnieją charakterystyczne, koncentryczne pierścienie, a zmiany są raczej suche. W dalszej kolejności na zmianach może pojawić się nadkażenie wywołane przez inne mikroorganizmy i może rozwinąć się mokra zgnilizna. Alternarioza pomidora atakuje zwykle starsze owoce na początku dojrzewania. Wczesne stadium alternariozy pomidora na starszym liściu. Widoczne ciemnobrązowe plamy z koncentrycznymi pierścieniami.

Rysunek 38. Alternaria solani na liściu

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Zazwyczaj na liściach pojawiają się duże (1 cm lub większe), ciemnobrązowe plamy z koncentrycznymi pierścieniami, które mogą przekształcać się w duże obszary martwicze. Plamy może pokrywać ciemna warstwa konidioforów wytwarzających konidia. Wokół plam może znajdować się żółta obwódka.

Późne stadium alternaliozy pomidora na starszym liściu. Widoczne zażółcenie tkanki wokół plam oraz nekrotyczne obszary na liściu pojawiające się zwykle w końcowym stadium choroby.

Rysunek 39. Alternaria solani na liściu

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Rysunek 40. Brązowa plama na liściu zaatakowanym przez Alternaria solani

Źródło: https://gd.eppo.int/taxon/ALTESO/photos

Ostatecznie zainfekowane liście mogą obumrzeć. Grzyb atakuje najpierw starsze liście. Na łodygach zmiany są początkowo małe, ciemne i lekko zapadnięte, następnie powiększają się i powstają na nich koncentryczne pierścienie. W niektórych przypadkach zmiany mogą objąć łodygę i doprowadzić do śmierci rośliny. Na owocach, począwszy od kielicha, pojawiają się plamy w kolorze od ciemnobrązowego po czarny.

Zgnilizna pomidora spowodowana przez alternariozę (Alternaria solani). Należy zauważyć, że objawy pojawiąją się najpierw wokół kielicha. Choroba przybiera najpierw formę suchej zgnilizny, lecz jeśli dojdzie do nadkażenia może rozwinąć się mokra zgnilizna.

Rysunek 41. Alternaria solani na owocu

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

A. solani zwykle przeżywa w resztkach roślinnych i na nasionach, chociaż w regionach o łagodnych zimach jako rośliny żywicielskie na okres zimy mogą służyć samosiewy, ziemniaki i chwasty psiankowate. Obfita rosa lub częste deszcze sprzyjają kiełkowaniu zarodników. Optymalna temperatura dla rozwoju choroby wynosi 25-30°C.

Zwalczanie:

W miarę możliwości należy zrezygnować ze zraszania.
Płodozmian.
Wykorzystywanie nasion wolnych od patogena.
Odpowiednie nawożenie.
Najbardziej skuteczną metodą zwalczania jest stosowanie fungicydów. Należy stosować środki dopuszczone do użytku w UE, np. środek o działaniu kontaktowym Polyram DF lub preparaty zawierające metiram jako składnik aktywny.

ZGORZEL

Patogen: Niektóre grzyby (Pythium, Phytophtora, Fusarium, Botrytis, Sclerotinia, Alteraria).

Zakres żywicieli: Szeroki zakres dwuliściennych roślin uprawnych.

Znaczenie: Zgorzel to bardzo powszechna choroba, która poraża sadzonki.

Objawy: Sadzonki nie wschodzą lub znaczna ich liczba nagle obumiera. Łodygi i liscie młodych roślin są miękkie i nasiąknięte wodą. Często zmieniają kolor, brązowieją lub szarzeją. Młode liście więdną. Korzenie nie wykształcają się lub pokrywają je brązowe zmiany.

Cykl choroby: Grzyby wywołujące zgorzel z łatwością utrzymują się w glebie i pozostałościach roślinnych oraz na niewłaściwie wyczyszczonych i zdezynfekowanych narzędziach, sprzęcie itp. używanym w poprzednim sezonie uprawowym. W szczególności Pythium przenosi się często za pośrednictwem zabrudzonych rąk i narzędzi. Zarodniki mogą być przenoszone przez wiatr, a do zakażenia rośliny dochodzi przez pryskającą wodę (deszcz, nawadnianie).

Zwalczanie: Najważniejsze znaczenie mają podstawowe zabiegi sanitarne. Do uprawy sadzonek należy używać czystych, zdezynfekowanych donic, narzędzi i podłoża. Nie nalezy stosować ziemi ogrodowej. Podłoże musi być lekkie i przepuszczalne. Konieczne jest zapewnienie dostatecznego obiegu powietrza i nasłonecznienia. Podczas sadzenia na wolnym powietrzu należy upewnić się, że temperatura osiągnęła optymalny zakres dla młodych roślin. Nawadniać należy we wczesnych godzinach, aby rośliny mogły wyschnąć przed wieczorem.

SEPTORIOZA POMIDORA

Patogen: Septoria lycopersici

Zakres żywicieli: Najczęściej występuje na pomidorze.

Znaczenie: Powszechnie występująca, wyniszczająca choroba pomidora atakująca rośliny na każdym etapie ich rozwoju.

Objawy: Plamy powstałe w wyniku zainfekowania patogenem Septoria zwykle pojawiają się najpierw na starszych liściach. Następnie choroba rozprzestrzenia się ku górze w kierunku młodszych części rośliny. Plamy mają okrągły lub nieco graniasty kształt, 2-5 mm średnicy, ciemnobrązowe krawędzie i jaśniejszy lub szary środek (wyglądają jak pierścienie). W przeciwieństwie do plam wywołanych przez alternariozę, plamy spowodowane przez Septoria nie mają koncentrycznych pierścieni.

Rysunek 42. Septoria lycopersici

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Starsze liście pokryte typowymi plamami z ciemnym obrzeżem i jasnym środkiem, wywołanymi przez porażenie patogenem Septoria.

Cykl choroby: Grzyb zimuje w resztkach roślinnych pozostawionych w glebie, które będą najważniejszym źródłem infekcji w kolejnym sezonie. Może również przetrwać na chwastach psiankowatych lub nawet na sprzęcie i narzędziach, takich jak grabie itp. Zarodniki przenoszą się na kroplach wody, np. przez pryskający deszcz lub wodę do nawadniania, na sprzęcie rolniczym, przez pracowników (na rękach i ubraniach) i owady (np. mszyce, stonkę ziemnaczaną itp.). Skażone mogą być również nasiona. Septoria preferuje ciepłe (20-25°C), wilgotne warunki; w sprzyjających warunkach zarodniki zaczynają kiełkować w ciągu dwóch dni. Plamy pojawiają się w ciągu pięciu dni od zarażenia, a następnie pyknidia w ciągu 7-10 dni. Następne pokolenie zarodników uwalniane jest w ciągu 10-13 dni.

Leczenie:

Płodozmian (unikanie roślin z rodziny Solanaceae ).
Dokładne usuwanie źródeł infekcji (resztek roślinnych) po zbiorach.
Na dużych polach resztki roślinne można wymieszać z glebą poprzez zastosowanie orki głębokiej.
Wykorzystywanie zdrowych, wolnych od chorób nasion i sadzonek.
Rezygnacja ze zraszania; nawadnianie roślin wczesną porą.
Fungicydy skutecznie zwalczają chorobę. Zastosowanie fungicydów zależne jest od tempa rozwoju infekcji oraz tego, czy są zgodne z przepisami dotyczącymi użytkowania środków ochrony roślin w UE.

Preparaty zawierające siarkę stosowane przeciwko Phytophthora również mogą skutecznie zwalczać Septoria.

SZARA PLEŚŃ

Patogen: Botryotinia fuckeliana (Botrytis cinerea)

Zakres żywicieli: Niezmiernie szeroki (warzywa, truskawki, winogrona, rośliny ozdobne).

Znaczenie: B. fuckeliana to wszechobecny patogen. Nawet w niesprzyjających warunkach może wyrządzić poważne szkody na stanowiskach, na których rosną osłabione lub uszkodzone rośliny.

Rysunek 43. Botryotinia fuckeliana

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Objawy: Do pierwszych, a zarazem najbardziej typowych objawów wywołanych przez B. fuckeliana na pomidorach należą jasne pierścienie na powierzchni owoców.

Z kolei najpoważnejszym objawem jest pojawienie się jasnych pierścieni z ciemniejszym wypełnieniem zarówno na niedojrzałych, jak i dojrzałych owocach.

Rysunek 44. Botryotinia fuckeliana

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Jasne pierścienie na owocu porażonym przez szarą pleśń. U niektórych odmian obszar we wnętrzu pierścieni dojrzewa później niż tkanka wokół. Objawów tych nie należy mylić z objawami wywołanymi przez wirus brązowej plamistości pomidora.

Rysunek 45. Botryotinia fuckeliana

Źródło: Projekt HU/02/B/F/PP-136012

Dużo bardziej poważnym objawem jest zgnilizna owoców, która zazwyczaj rozpoczyna się na szypułce. Grzyb powoduje tworzenie się miękkiej zgnilizny z szarą naroślą pojawiającą się na zmianach na poźniejszych etapach. W końcowej fazie pojawiają się małe (3 mm), czarne sklerocja. Na łodydze mogą występować duże, blade zmiany nekrotyczne z szarą naroślą utworzoną przez konidiofory. Powyżej zmian martwiczych łodyga obumiera. B. fuckeliana może być również przyczyną wystąpienia zgorzeli. Zmiany wywołane przez B. fuckeliana na zielonych częściach roślin łatwo rozpoznać dzięki nalotowi szarej, puchatej pleśni, ale jasne pierścienie na owocach często mylone są objawami wywołanymi przez wirusy, mimo że w przypadku wirusów pierścieniom zwykle towarzyszą jeszcze zniekształcenia.

Cykl choroby: Grzyb utrzymuje się w szczątkach roślinnych w postaci grzybni lub w różnych podłożach w postaci sklerocjów, a także na obumierających częściach żywych roślin, co oznacza, że na stanowisku zawsze obecne jest źródło zakażenia. B. fuckeliana jest słabym patogenem, który zwykle nie jest w stanie wniknąć do nienaruszonych zielonych tkanek (potrzebuje do tego uszkodzeń), ale może atakować zdrowe kwiaty i owoce, szczególnie w wilgotnych warunkach. Na infekcję najbardziej narażone są rośliny osłabione przez niedostateczną ilość światła słonecznego lub zimną pogodę. Do infekcji dochodzi zwykle jesienią, zimą i wczesną wiosną w szklarniach, lecz jeśli latem pogoda jest zimna i deszczowa, rośliny mogą również ulec infekcji na otwartej przestrzeni.

Zwalczanie:

Zwiększenie zawartości wapnia w glebie obniża podatność rośliny na chorobę.
Właściwe odstępy między roślinami.
Słoneczne stanowisko.
W miarę możliwości należy zrezygnować ze zraszania.
Stosowanie fungicydów dopuszczonych do użytku w UE.

FUZARYJNE WIĘDNIĘCIE POMIDORA

Patogen: Fusarium oxysporum f.sp. lycopersici

Zakres żywicieli: Patogenem jest grzyb Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici, który atakuje korzenie pomidora oraz, w mniejszym stopniu, papryki i bakłażana.

Znaczenie: Jest to dość powszechna choroba pomidora. Patogen uszkadza naczynia, blokując transport wody, a tym samym powodując więdnięcie zainfekowanych roślin, najpierw tymczasowe (tylko przez jeden dzień), a następnie trwałe.

Objawy: Gdy dojdzie do infekcji, młode rośliny żółkną.

Rysunek 46. Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici

Clemson University – USDA Cooperative Extension Slide Series, Bugwood.org
https://www.forestryimages.org/browse/detail.cfm?imgnum=1234206

Rysunek 47. Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici

Źródło: https://gd.eppo.int/taxon/FUSALY/photos

Pierwszymi objawami są plamy na liściach, a kolejnymi zmiany na szypułkach. Na początku liście przybierają bardzo jasną, żółtą barwę, a żyłki stają się jeszcze jaśniejsze. Nadziemna część rośliny traci swój charakterystyczny kształt, a liście zaczynają się zwijać i szybko więdną.

Infekcja rozpoczyna się od dolnych partii rośliny, ale w końcu dochodzi do młodszych liści. Grzyb może doprowadzić do obumarcia rośliny. Objawy często pojawiają się tylko na jednym odgałęzieniu lub na odgałęzieniu bocznym.

Rysunek 48. Fusarium oxysporum f. sp. lycopersici

Źródło: Clemson University - USDA Cooperative Extension Slide Series, Bugwood.org

Cykl choroby: Fusarium tworzy konidia. Jest w stanie przetrwać w glebie przez kilka lat. Konidia rozprzestrzeniane są najczęściej przez wodę, owady i skażone narzędzia. Ciepła pogoda zapewnia idealne warunki dla rozwoju i rozmnażania się grzyba, któremu sprzyja temperatura gleby około 27^oC lub wyższa.

Zwalczanie: Zawsze powinno się wziąć pod uwagę uprawę odmian odpornych.

Źródłem infekcji mogą być pozostałości roślinne, a nawet sama gleba.

a) Zwalczanie mechaniczne:

Usuwanie i niszczenie zainfekowanych roślin oraz dezynfekcja narzędzi. Zalecane jest opracowanie odpowiedniego schematu płodozmianu.

b) Zwalczanie biologiczne:

Zalecany jest wybór gatunków odpornych.

c) Zwalczanie chemiczne:

Stosowanie fungicydów dopuszczonych do użytku w uprawie pomidora w UE oraz kondycjonerów dla roślin.

WERTICILIOZA

Patogen: Verticillium dahliae Kleb.

Zakres żywicieli: Veticilium dahliae ma bardzo szeroki zakres żywicieli wśród istotnych pod względem gospodarczym upraw oraz roślin ozdobnych, gatunków rodzimych i chwastów, w tym zarówno roślin drzewiastych, jak i zielnych.
REF: https://www.cabidigitallibrary.org/doi/10.1079/cabicompendium.56275)
Głównymi roślinami żywicielskimi Verticilium dahliae posiadającymi znaczenie gospodarcze są: karczoch, bakłażan, papryka, ziemniak, truskawka, pomidor itp.

Występowanie:

Rysunek 49. Występowanie Verticillium dahliae Kleb

Źródło: https://gd.eppo.int/taxon/VERTDA/distribution

Znaczenie: Verticillium jest patogenem przenoszonym przez glebę. Optymalna temperatura gleby sprzyjająca infekcji wynosi 12-13°C, a temperatura powietrza 19-23°C. Jest to choroba naczyniowa, w przebiegu której patogen zatyka wiązki przewodzące roślin. Optymalna temperatura do wykształcenia konidiów to 25-28°C.

Werticilioza to poważna choroba prowadząca do wybuchów ognisk epidemicznych na gorących obszarach. Rzadko atakuje rośliny w klimacie umiarkowanym. Powoduje uszkodzenia roślin rosnących na glebach o wysokim zagęszczeniu.

Objawy: Charakterystycznym, początkowym objawem choroby jest pojawienie się żółtych plam na dolnych liściach. Wraz z rozprzestrzenianiem się plam zmienia się również kolor żyłek liściowych, które stają się brązowe. Następnie liście całkowicie brązowieją i opadają. Choroba rozprzestrzenia się ku górze po łodydze i ostatecznie atakuje całą roślinę.

Rysunek 50. Objawy Verticillium dahliae Kleb. na liściach

https://www.growingproduce.com/vegetables/tomatoes/vigilance-required-to-tame-verticillium-wilt-of-tomato/

Rysunek 51. Objawy Verticillium dahliae Kleb. na liściach

http://www.omafra.gov.on.ca/IPM/english/tomatoes/diseases-and-disorders/verticillium-wilt.html

Cykl choroby: Verticillium dahliae jest przenoszony przez glebę. Chociaż nie jest typowym mieszkańcem gleby, potrafi w niej przetrwać do 15 lat w postaci brył stwardniałej grzybni zwanych mikrosklerocjami. Grzyb przenika do naczyń transportujących wodę w wierzchołku korzenia, a następnie atakuje całą roślinę poprzez układ naczyniowy .

Zwalczanie: Środki chemiczne i płodozmian nie przynoszą efektów.

Praktyki uprawowe: