POMIDOR

BIOLOGIA I MORFOLOGIA

Pomidor zwyczajny (Lycopersicum esculentum) pochodzi z górzystych rejonów na terytorium Peru, Ekwadoru i Chile. Udomowienie pomidora miało miejsce w Meksyku, a jego angielska nazwa, tomato, pochodzi z języka meksykańskich Indian. Z Meksyku pomidory powędrowały na cały świat. Około 450 lat temu pomidor został importowany do Europy, gdzie najpierw uważano, że jest trujący i wcale go nie jedzono.

Uprawne odmiany pomidora są wieloletnimi roślinami zielnymi. Pomidor jest delikatną, ciepłolubną rośliną warzywną, dla której optymalna temperatura wynosi 21-23°C. Zarówno bardzo niskie, jak i bardzo wysokie temperatury mogą powodować problemy z zawiązywaniem owoców i ich deformacje. Pomidor potrzebuje również bezpośredniego dostępu do światła słonecznego. Rośliny rosnące w cieniu też mogą mieć trudności z zawiązywaniem owoców lub następuje ono z opóźnieniem. Roślinę pokrywają włoski gruczołowe, które po przełamaniu wydzielają silny aromat.

W zależności od sposobu, w jaki pomidor się rozwija, jego odmiany dzielimy na determinanty, półdeterminanty i odmiany nieokreślone. Owoce pomidora mogą mieć kształt okrągły, spłaszczony, podłużny i graniasty. Według rozmiaru jagody odmiany pomidora dzielimy na drobno-, średnio- i wielkoowocowe. W zależności od sposobu uprawy odmiany mogą być odpowiednie do uprawy polowej, do rozmnażania lub do obu tych rzeczy jednocześnie. Kolor jagody może być również bardzo zróżnicowany: czerwony, żółty, pomarańczowy, różowy, bordowy, czarny, zielony i biały.

Na pędzie głównym młodego pomidora osadzonych jest 5-10 liści oraz, w późniejszej kolejności, kwiaty. Kwiatostany pomidora określane są mianem „skrętek”. W przypadku odmian nieokreślonych pęd nieprzerwanie rośnie ku górze, a kwiatostany rozwijają się po bokach pędu głównego lub łodygi. W warunkach szklarniowych łodygi rosną czasem nieprzerwanie i osiągają długość 3-6 m. W takim modelu uprawy pomidora wyrastające w kątach liści pędy boczne, tzw. wilki, są usuwane. Chociaż rośliny nieokreślone wydają się mieć pojedynczą główną łodygę, w rzeczywistości tak nie jest. Rozwój pędu głównego kończy się wraz z uformowaniem pierwszego kwiatu. Wzrost ku górze nie ustaje, ponieważ ostatni liść znajdujący się pod kwiatostanem (który w rzeczywistości rozrasta się do pozycji powyżej kwiatostanu) wytwarza pęd boczny.

Kwiaty i owoce:

Jedna roślina może wytwarzać kilka kwiatostanów (6-8 w warunkach polowych), zwykle składających się z czterech do dziesięciu kwiatów. Kwiaty pomidora są stosunkowo małe i składają się z pięciopłatkowej korony i kielicha. Pręcikowie stanowi połączenie pięciu pylników wokół zalążni, słupka i znamienia. Pyłek jest uwalniany we wnętrzu pylnika, co zapewnia wysoką skuteczność samozapylenia.

Do zapylenia może dojść przy udziale owadów zapylających lub dzięki przepływowi powietrza. Jeśli temperatury podczas kwitnienia są zbyt niskie lub wręcz przeciwnie, zbyt wysokie, pyłek nie jest w stanie wykiełkować i nie dochodzi do zapylenia kwiatów, co skutkuje albo opadaniem kwiatów, albo tworzeniem się małych, prawie bezpestkowych, obrzmiałych owoców. Takie temperatury mogą również prowadzić do pojawienia się tzw. kociego pyszczka, czyli deformacji owoców wynikającej z niepełnego podziału komórek na wczesnych etapach rozwoju kwiatu i owocu.

Z botanicznego punktu widzenia owoc pomidora to jagoda. W jej wnętrzu znajduje się od dwóch do kilku komór (powstałych w wyniku podziału zalążni). Dzikie odmiany pomidora (pomidory drobnoowocowe) mają dwie komory, większość odmian przeznaczony do sprzedaży ma od 4 do 6 komór, a pomidory wykorzystywane w przetwórstwie mają więcej komór. Kolor w pełni dojrzałego owocu jest zwykle jasnoczerwony, ale mogą występować również owoce dwubarwne (posiadające czerwone i żółte pasma), żółte, pomarańczowe, niemalże czarne, zielone, a nawet białe. Czerwone ubarwienie wynika z obecności dwóch karotenoidów – likopenu i ß-karotenu. Im wyższa zawartość likopenu, tym głębsza jest czerwień owocu. Synteza likopenu spowalnia      wraz ze wzrostem temperatur, a barwa owoców staje się wtedy bardziej pomarańczowa. Ostateczny kolor owocu zależy od koloru skórki i miąższu.

Istnieje co najmniej sześć różnych rodzajów owoców: najpopularniejsze klasyczne pomidory okrągłe, mniejsze pomidory koktajlowe, charakterystyczne owalne pomidory śliwkowe i pomidory typu mini śliwka, większe pomidory typu beefsteak oraz pomidory sprzedawane na gałązkach, które mogą mieć dowolny z wyżej wymienionych kształtów. Rozwój owoców do pełnej dojrzałości może trwać od 6 do 10 tygodni. W zależności od czasu, jaki upływa między wysiewem a zbiorem, odmiany pomidora można podzielić na trzy kategorie: odmiany wczesne, które potrzebują 50-65 dni, odmiany dojrzewające w połowie sezonu (po 70-80 dniach) i odmiany późne (gotowe do zbioru po 85-95 dniach). Wyróżnić można następujące etapy dojrzewania (czerwonych) owoców pomidora: owoce niedojrzałe, zielone wyrośnięte, rozpoczynające wybarwianie, różowe i czerwone. Zbioru pomidorów często dokonuje się na etapie zielonych wyrośniętych owoców, ponieważ lepiej znoszą one transport i przechowywanie. Jedynie pomidory sprzedawane na gałązkach, cenione przez niektórych konsumentów za lepszy smak, zbierane są później. Owoce pomidora zawierają około 95% wody, pozostała część składa się z cukrów, kwasów organicznych i innych związków nadających owocom charakterystyczny smak i konsystencję. Odmiany wykorzystywane w przetwórstwie mają grubsze ścianki i wyższą zawartość rozpuszczalnych substancji stałych. Owoce są ważnym źródłem przeciwutleniaczy. Wykazano, że jeden z najsilniejszych przeciwutleniaczy, karotenoid likopen, wywiera korzystny wpływ na zdrowie i     zmniejsza ryzyko  zachorowania na raka prostaty. Cenna jest również wysoka zawartość witaminy C, szczególnie w okresie zimowym. Owoce pomidora wykorzystuje się jako warzywa. Spożywane są albo na surowo jako przekąska i składnik sałatek albo po ugotowaniu jako składnik sosów, zup      itp. Niektóre odmiany uprawiane są ze względu na bardzo wysoką zawartość karotenoidów i wykorzystuje się je w przemyśle.

Odmiany:

Z genetycznego punktu widzenia, istniejące odmiany pomidorów są albo klasycznymi odmianami uzyskanymi przez tradycyjną hodowlę, albo hybrydami F1, które pozyskuje się ze specjalnych rodzicielskich linii wsobnych przez zapylenie krzyżowe. W tym przypadku wszystkie rośliny pochodzące z jednego zapylenia krzyżowego są genetycznie jednolite. Zaletą hybryd F jest tzw. heterozja, która oznacza, że potomstwo dwóch linii wsobnych może przynosić znacznie wyższe plony i cechować się wyższą jakością niż którakolwiek z linii rodzicielskich. Aby osiągnąć ten efekt, trzeba każdorazowo krzyżować ze sobą linie rodzicielskie (nie jest możliwa dalsza uprawa roślin z nasion pokolenia F1, ponieważ w pokoleniu F2 cechy roślin uległyby segregacji). Dlatego też koszt nasion hybryd F1 jest wyższy, lecz zaleca się ich zakup. Odmiany i hybrydy hoduje się również pod kątem odporności na niektóre choroby i szkodniki, a także w celu usykania konkretnych cech, które sprawiają, że owoce nie pękają i powoli miękną po zbiorach.

Nasiona wysiewa się zwykle w drugiej połowie marca do pojemników z dobrym podłożem torfowym, które przechowuje się w szklarniach. Gdy w pełni rozwiną się liścienie i pojawią się pierwsze liście właściwe, rośliny przesadza się do innego pojemnika, na grządkę lub pojedynczo do oddzielnych pojemników. Między roślinami należy zachować odpowiednią odległość, aby zapewnić im dużo światła do wzrostu.

Gdy pogoda nie jest słoneczna i panuje cień, temperatura powinna być utrzymywana na minimalnym poziomie, aby zapobiec nadmiernemu wydłużaniu się roślin.  Długość okresu uprawy w szklarniach zależy od kraju i obszaru geograficznego, w Europie Środkowej wynosi około 6-7 tygodni. Aby zapobiec uszkodzeniom mechanicznym podczas wysadzania sadzonek na pole oraz uszkodzeniom spowodowanym przez słońce i wiatr po przesadzeniu, przed wysadzaniem niezbędne jest zahartowanie sadzonek. Temperaturę należy obniżyć, nawadnianie ograniczyć, a w ciągu dnia otwierać klapy w rozsadnikach. Dobrej jakości sadzonka powinna być zwarta, mieć grubą i twardą łodygę oraz ciemnozielone liście. Sadzonki sadzi się na polu w połowie maja, zwykle, gdy pojawi się pierwszy kwiatostan. Sadzonki kontenerowe rosną szybciej po przesadzeniu, ale ich cena jest wyższa. Inną możliwością jest bezpośredni wysiew na pole. Metodę tę stosuje się zwykle w przypadku pomidorów wykorzystywanych w przetwórstwie. Nasiona wysiewa się wtedy w ostatniej dekadzie kwietnia. Najlepszym rozwiązaniem są słoneczne lokalizacje. Należy unikać głębokich dolin i niedostępnych miejsc o wysokiej wilgotności powietrza znajdujących się w pobliżu zbiorników wodnych. Pomidory mogą z powodzeniem rosnąć na wielu rodzajach gleb, ale za najbardziej produktywne uważa się gleby ilaste lub gliniaste o wysokiej zawartości materii organicznej. Przed uprawą pomidorów nie należy stosować świeżego obornika. Niezbędny jest dobry drenaż podłoża. Optymalne pH ma wartość od 6,0 do 6,5. Procedury przygotowania pola są w dużym stopniu zależne od lokalizacji i maszynerii. Muszą uwzględniać zarówno wszystkie wymagania roślin, jak i technologię uprawy.

Pielęgnacja:

Rośliny rosną bardzo szybko, dlatego dla zapewnienia dużych plonów o wysokiej jakości niezbędne jest nawadnianie i nawożenie. Nawadnianie od góry i wysokie dawki azotu sprawiają jednak, że rośliny są podatne na choroby liści. Nadmierna zawartość azotu lub innych pierwiastów może wywołać deficit wapnia w owocach, czyli tzw. suchą zgniliznę wierzchołkową.

Nieregularne nawadnianie może doprowadzić do pękania owoców. Korzystne jest ściółkowanie słomą lub folią, ale zazwyczaj jest zbyt kosztowne. Jeśli nie planuje się zbierać owoców mechanicznie, można zastosować palikowanie, które ma na celu utrzymanie rosliny w pozycji pionowej oraz umożliwienie przepływu powietrza, które skraca okres utrzymywania się rosy i wilgoci po opadach deszczu oraz obniża ryzyko wystąpienia chorób rozwijających się w warunkach wysokiej wilgotności.