OGÓREK

MORFOLOGIA

Ogórek to jednoroczna, diploidalna roślina zielna z 14 chromosomami. Jest ciepłolubnym warzywem, charakteryzującym się skrajną nietolerancją na niskie temperatury. Optymalna temperatura dla wzrostu ogórka wynosi ok. 25°C, a minimalna ok. 15°C. Ekspozycja na chłód spowalnia wzrost, nawet jeśli temperatury utrzymują się powyżej zera. Natomiast przy bardzo wysokiej temperaturze pyłek słabiej kiełkuje. Ogórki uprawiane są głównie ze względu na swoje owoce, które rozwijają się z pojedynczej zalążni zawierającej wiele zalążków. W niektórych częściach świata spożywane są również kwiaty i liście wybranych gatunków.

Ogórek ma stosunkowo słaby system korzeniowy. Wiele korzeni włośnikowych rozrasta się na boki w górnej (20 cm) warstwie gleby. Część nadziemna rośliny jest szorstka, płożąca i pnąca. Pędy, ogonki liściowe i liście pokryte są włoskami lub kolcami. Z kątów liści wyrastają nierozgałęzione wąsy. Ogórek zaczyna się piąć po rozwinięciu się drugiego lub trzeciego liścia właściwego. Na tym etapie roślina zaczyna również tworzyć odgałęzienia, a nieco później pojawiają się również kwiaty. U odmian jednopiennych kwiaty męskie i żeńskie znajdują się na tej samej roślinie. Na roślinach tych odmian wyrastają najpierw skupiska pięciu męskich kwiatów zlokalizowane w węzłach liściowych na łodydze. Następnie roślina wytwarza zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie. Większość współczesnych odmian to odmiany partenokarpiczne wytwarzające wyłącznie kwiaty żeńskie, z których bez zapylenia powstają bezpestkowe owoce. Gdy dojdzie do przypadkowego zapylenia, owoce tych odmian mogą ulec deformacji w postaci nadmiernego wzrostu w miejscu zapylenia. Hybrydy partenokarpiczne znajdują szerokie zastosowanie, ponieważ są to na ogół rośliny wcześniejsze i bardziej produktywne. Określenie „całkowicie żeńskie” jest jednak nieco mylące, ponieważ w większości przypadków 5% kwiatów to kwiaty męskie. Wytwarzaniu kwiatów męskich u wrażliwych odmian partenokarpicznych sprzyjają długie dni, wysokie temperatury i duże nasłonecznienie we wczesnym okresie letnim. Produkcja kwiatów męskich wzrasta również w przypadku wystąpienia dużego obciążenia owocami i innych czynników stresogennych. Produkcji kwiatów żeńskich sprzyjają krótkie dni, niskie temperatury i słabe nasłonecznienie w okresie jesiennym. Rozwój owocu do etapu dojrzałości konsumpcyjnej może zająć zaledwie dwa do trzech tygodni. Owoce niektórych odmian są zbierane bardzo wcześnie (korniszony) i są wykorzystywane do kiszenia. Owoce innych odmian są zbierane po zakończeniu wzrostu i są zwykle używane do sałatek (krojone na świeżo). Ogórki przeznaczone do kiszenia mają zwykle zaokrąglony, lecz czasem również zaostrzony kształt, są jasnozielone, pokryte brodawkami i kolcami, które są albo nieliczne i szorstkie albo gęste, drobne i czarne. Ogórki spożywane na surowo zwykle są długie, ciemnozielone, gładkie i błyszczące, ale istnieją również odmiany pokryte brodawkami i kolcami. Owoce są spożywane głównie na świeżo jako przekąska lub składnik sałatek bądź po uprzednim zakiszeniu. Pod względem odżywczym ogórek ma raczej niską wartość. W 97% składa się z wody. Wartość energetyczna jest bardzo niska, wynosi około 52 kJ na 100 g surowego owocu. Większość witaminy A jest usuwana wraz z zieloną skórką, a zawartość witaminy C jest umiarkowana, niemniej jednak jeden ogórek średniej wielkości może być źródłem odpowiednio około 13% i 27% dziennego zapotrzebowania na obie witaminy. Ogórki działają odświeżająco i alkalizująco, ale nie wszyscy je lubią.

Odmiany:
Z genetycznego punktu widzenia, istniejące odmiany ogórków są albo klasycznymi odmianami wyhodowanymi metodami tradycyjnymi, albo hybrydami F1, które uzyskuje się ze specjalnych rodzicielskich linii wsobnych przez zapylenie krzyżowe. W tym przypadku wszystkie rośliny pochodzące z jednego zapylenia krzyżowego są genetycznie jednolite. Zaletą hybryd F jest tzw. heterozja, która oznacza, że potomstwo dwóch linii wsobnych przynosi znacznie wyższe plony i cechuje się wyższą jakością niż którakolwiek z linii rodzicielskich. Aby osiągnąć ten efekt, trzeba każdorazowo krzyżować ze sobą linie rodzicielskie (nie jest możliwa dalsza uprawa roślin z nasion pokolenia F1, ponieważ w pokoleniu F2 cechy roślin uległyby segregacji). Dlatego też nasiona hybryd F1 są droższe, ale ze względu na swoje właściwości zyskują przewagę w asortymencie. Odmiany i hybrydy hoduje się również w celu uzyskania odporności na niektóre choroby i szkodniki oraz wyeliminowania goryczy.

CYKL ŻYCIOWY

Wschody siewek:

Ogórki wysiewa się zazwyczaj bezpośrednio na pole. W uprawie ogórków lepiej sprawdzają się przepuszczalne gleby piaszczyste i próchniczne, które szybciej nagrzewają się wiosną. Gleba powinna być przepuszczalna i bogata w materię organiczną, a jej pH powinno wynosić od 6,0 do 6,5. W ciężkich i słabo przepuszczalnych glebach system korzeniowy cierpi na niedobór tlenu. Na polu nie powinno być chwastów wieloletnich. Siewki ogórka są bardzo wrażliwe na długotrwałe działanie herbicydów. Dlatego też pole pod uprawę ogórka powinno być starannie dobrane. Jesienią zalecane jest zastosowanie dobrej jakości obornika. Optymalnym terminem siewu jest początek maja, wtedy wschody następują po ostatnich wiosennych przymrozkach. Aby siewki dobrze wzeszły, temperatura gleby powinna wynosić co najmniej 16°C. Im wyższa temperatura gleby, tym szybciej siewki kiełkują i tym mniej są podatne na zgorzel siewek i choroby wywołane przez śmietkę glebową. Wraz ze wzrostem temperatury zwiększa się również liczba kiełkujących roślin. W temperaturze 16°C wschody rozpoczynają się po 9-16 dniach. W temperaturze 21°C wschody rozpoczynają się po 5-6 dniach. Podobnie jak większość roślin dyniowatych, ogórki nie nadają się do rozsady, a koszty przesadzania byłyby trudne do odzyskania. Sadzonki dość łatwo uszkodzić podczas przenoszenia, a po posadzeniu są one podatne na uszkodzenia spowodowane przez wiatr, dlatego można je hodować tylko na małych poletkach. Do wysadzenia najlepiej nadają się 2-3-tygodniowe rośliny hodowane w pojemnikach. Sadzonki powinno się wysadzać w połowie maja. Wschodzące lub przesadzone rośliny są bardzo wrażliwe na zimno gleby oraz podatne na uszkodzenia spowodowane przez wiatr i wychłodzenie. Jeśli prognozowana jest zimna pogoda, rośliny na mniejszych poletkach można przykryć białą tkaniną.

Pielęgnacja:

Nawadnianie i odpowiednie nawożenie są niezbędne dla uzyskania dobrych plonów o wysokiej jakości. Dla uzyskania owoców o właściwym kształcie niezbędny jest potas i fosfor, a dla dobrego wybarwienia owoców – azot. Niski poziom potasu uniemożliwia prawidłowy rozwój szypułki owocu. Z kolei niski poziom fosforu sprawi, że owoce będą miały blade, brązowo-zielone zabarwienie. Jasnozielone liście i owoce są natomiast oznaką niskiego poziomu azotu. Istnieją pewne dowody na to, że nadmiar azotu może opóźnić początek kwitnienia, z kolei niski poziom azotu podczas owocowania może zmniejszyć liczbę owoców. Zawiązywanie owoców i ich jakość są również silnie uzależnione od dostępności wody. Ogórki potrzebują średnio od 30 do 40 mm wody tygodniowo, przy czym przy gorącej i suchej pogodzie potrzeba jej więcej. W obecności czynników stresogennych, w skórce owoców zbliżających się do zbioru, przy ogonkach, wytwarzane są gorzkie w smaku kukurbitacyny. Niektóre odmiany ogórków mają gen „Bi”, czyli gen braku goryczy, i nigdy nie wytwarzają kukurbitacyn. Niestety, te pozbawione goryczy odmiany są również mniej odporne na uszkodzenia powodowane przez przędziorki. Uprawa ogórka może być prowadzona na podporach, co pozwala zaoszczędzić miejsce, zwiększyć plony i poprawić jakość owoców, ale wysoki koszt podpór sprawia, że produkcja komercyjna tą metodą jest w większości przypadków nieopłacalna. Ogórki szklarniowe muszą być uprawiane na podporach, ponieważ ich długie owoce wyginają się, gdy spoczywają na ziemi. Pierwsze owoce zbierane są zwykle pod koniec czerwca lub na początku lipca, a zbiory mogą trwać do końca sierpnia lub początku września, ale zazwyczaj zatrzymuje je wcześniej mączniak rzekomy. Zawiązywanie nowych owoców jest blokowane przez obecność tych starszych, dlatego częste zbiory prowadzą do zwiększenia plonów. Nasiona można uzyskać z w pełni dojrzałych owoców. Dojrzewanie może trwać jeszcze przez trzy tygodnie po osiągnięciu dojrzałości konsumpcyjnej.